Οι καραμέλες μου

«Μέτρησα τα χρόνια μου και συνειδητοποίησα, ότι μου υπολείπεται λιγότερος χρόνος ζωής απ' ότι έχω ζήσει έως τώρα...

Αισθάνομαι όπως αυτό το παιδάκι που κέρδισε μια σακούλα καραμέλες: τις πρώτες τις καταβρόχθισε με λαιμαργία αλλά όταν παρατήρησε ότι του απέμεναν λίγες, άρχισε να τις γεύεται με βαθιά απόλαυση. 

Δεν έχω πια χρόνο για ατέρμονες συγκεντρώσεις όπου συζητούνται, καταστατικά, νόρμες, διαδικασίες και εσωτερικοί κανονισμοί, γνωρίζοντας ότι δε θα καταλήξει κανείς πουθενά. 

Δεν έχω πια χρόνο για να ανέχομαι παράλογους ανθρώπους που παρά τη χρονολογική τους ηλικία, δεν έχουν μεγαλώσει. 

Δεν έχω πια χρόνο για να λογομαχώ με μετριότητες. 

Δε θέλω να βρίσκομαι σε συγκεντρώσεις όπου παρελαύνουν παραφουσκωμένοι εγωισμοί. 

Δεν ανέχομαι τους χειριστικούς και τους καιροσκόπους. 

Με ενοχλεί η ζήλια και όσοι προσπαθούν να υποτιμήσουν τους ικανότερους για να οικειοποιηθούν τη θέση τους, το ταλέντο τους και τα επιτεύγματα τους. 

Μισώ, να είμαι μάρτυρας των ελαττωμάτων που γεννά η μάχη για ένα μεγαλοπρεπές αξίωμα. 

Οι άνθρωποι δεν συζητούν πια για το περιεχόμενο... μετά βίας για την επικεφαλίδα. 

Ο χρόνος μου είναι λίγος για να συζητώ για τους τίτλους, τις επικεφαλίδες. 

Θέλω την ουσία, η ψυχή μου βιάζεται...

Μου μένουν λίγες καραμέλες στη σακούλα... 

Θέλω να ζήσω δίπλα σε πρόσωπα με ανθρώπινη υπόσταση. 

Που μπορούν να γελούν με τα λάθη τους. 

Που δεν επαίρονται για το θρίαμβό τους. 

Που δε θεωρούν τον εαυτό τους εκλεκτό, πριν από την ώρα τους. Που δεν αποφεύγουν τις ευθύνες τους. 

Που υπερασπίζονται την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. 

Και που το μόνο που επιθυμούν είναι να βαδίζουν μαζί με την αλήθεια και την ειλικρίνεια. Το ουσιώδες είναι αυτό που αξίζει τον κόπο στη ζωή. 

Θέλω να περιτριγυρίζομαι από πρόσωπα που ξέρουν να αγγίζουν την καρδιά των ανθρώπων... 

Άνθρωποι τους οποίους τα σκληρά χτυπήματα της ζωής τους δίδαξαν πως μεγαλώνει κανείς με απαλά αγγίγματα στην ψυχή. 

Ναι, βιάζομαι, αλλά μόνο για να ζήσω με την ένταση που μόνο η ωριμότητα μπορεί να σου χαρίσει. 

Σκοπεύω να μην πάει χαμένη καμιά από τις καραμέλες που μου απομένουν...

Είμαι σίγουρος ότι ορισμένες θα είναι πιο νόστιμες απ' όσες έχω ήδη φάει. 

Σκοπός μου είναι να φτάσω ως το τέλος ικανοποιημένος και σε ειρήνη με τη συνείδησή μου και τους αγαπημένους μου.

Εύχομαι και ο δικός σου να είναι ο ίδιος γιατί με κάποιον τρόπο θα φτάσεις κι εσύ...»

Ένα απόσπασμα από έργο του Βραζιλιάνου Ποιητή, Συγγραφέα, δοκιμιογράφου, φωτογράφου και μουσικολόγου, του Mario de Andrade (1893 – 1945).

Μας άρεσε, δεν μας άρεσε

Χρονιά  εντάσεων, μέσα στα δεκάδες και εκατοντάδες άσχημα  παράλογα και δυσάρεστα, το 2013 είχε άραγε  κάποια όμορφα  έλλογα και ευχάριστα; Προσπαθήσαμε να καταγράψουμε  « τι μας άρεσε, τι δεν μας άρεσε», τι αγάπησαν και τι θέλουν να ξεχάσουν συμπολίτες μας , πολίτες και πολιτικοί, απ’ αυτή την χρονιά, πριν πάρει την θέση της στο παρελθόν.

Χρυσάνθη Καράκιζα : Όταν είδα το ερώτημα, διαπίστωσα ότι όλα όσα στην αρχή σκέφτηκα ήταν αρνητικά: δεν μου αρέσει η Ελλάδα της κρίσης , της ανεργίας, της ρεμούλας, της διαφθοράς, της στασιμότητας, της αναξιοπρέπειας, της αδιαφορίας, του ωχ-αδερφισμού, του ατομικού βολέματος, της ισοπέδωσης. 
Για το νησί μας , για τον τόπο που ζω οι φωτιές του καλοκαιριού στη Νότια Ρόδο, οι φονικές πλημμύρες  και το κλείσιμο της Συνεταιριστικής Τράπεζας Δωδεκανήσου είναι τρία γεγονότα με κοινό παρανομαστή την ίδια λογική: αναζητώ λύση – και όχι πάντα δυστυχώς- μετά το πρόβλημα, αδιαφορώντας για το κόστος , είτε αυτό αφορά στον ίδιο τον τόπο και την εξέλιξή του ή ακόμη και σε ζωές που χάνονται. 
Δυσκολεύτηκα να απαντήσω στο δεύτερο μέρος του ερωτήματος, όμως ο χώρος της δουλειάς μου, τα παιδιά, δείχνουν πάντα το δρόμο της ελπίδας. 
Μου αρέσουν καινοτόμες δράσεις που γίνονται στα σχολεία με την ψυχή και το μεράκι συναδέλφων μου και παιδιών, που προϋποθέτουν δουλειά ομάδας, συνεργατικότητα, φαντασία. 
Τα παιδιά του 1^ου γυμνασίου για παράδειγμα, έδειξαν νέους τρόπους προώθησης τοπικών προϊόντων μέσω προγραμμάτων που θα μπορούσε ο Δήμος να αξιοποιήσει, μαθητές του Επαγγελματικού Λυκείου επιδιορθώνουν υπολογιστές για να τους χρησιμοποιήσουν ξανά τα σχολεία, blogs όπως τα « ουρανοποιηματάκια» του Δημ. Σχολείου Κοσκινού βραβεύονται και ξεχωρίζουν  και τόσα ,τόσα άλλα..

Δημήτρης Τουβράς : Δυστυχώς αρνητικά είναι αυτά που μου έρχονται. 
Έντονα θυμάμαι την πυρκαγιά στην Νότια Ρόδο. Έτυχε να βρίσκομαι στην Προφύλια. Το μαύρο σύννεφο καπνού που σκέπαζε τον καλοκαιρινό ήλιο, μαύριζε και την ψυχή μου. ΄Ενα μήνα μετά που ξαναπήγα, με λυγμούς,  αντίκριζα το πρώην καταπράσινο τοπίο, κρανίου τόπο. 
Οι ασυνήθιστα έντονες καταστροφές από τα καιρικά φαινόμενα, θα μπορούσε να πει κανείς, ότι και αυτές είναι αποτέλεσμα της αδηφάγου ενεργοβόρας συμπεριφοράς του ανθρώπου στην γη. Ποτέ δεν θυμάμαι τόσο πολλές καταστροφές από βροχή και αέρα σε μια χρόνια. Και όπως όλοι ξέρουμε, αν είχαμε πιο καλές υποδομές σε δρόμους, χειμάρρους, θα είχαμε λιγότερες καταστροφές και δεν θα είχαμε ανθρώπινα θύματα. 
Φέτος θρηνήσαμε πάλι έναν αδικαιολόγητο αριθμό θυμάτων-ως επί το πλείστον νέα παιδιά- από δυστυχήματα στην άσφαλτο. Κυρίως από έλλειψη οδηγικής παιδείας . 
Στο νησί μας φέτος έχω δει τα περισσότερα καταθλιπτικά πρόσωπα από ποτέ. Οι λόγοι γνωστοί. 
Στα θετικά μπορώ να πω  ότι είναι ο μεγάλος αριθμός τουριστών που επισκέφτηκε το νησί, αλλά όμως τα οικονομικά οφέλη καρπώθηκε μια γνωστή ομάδα επιχειρηματιών.

Mπάμπης Ευθυμιάδης : «Τι να τα κάνω τα τραγούδια σας ποτέ δε λένε την αλήθεια ο κόσμος υποφέρει και πονά και 'σεις τα ίδια παραμύθια...»  Αλλά και ο Γκάντι με τις δικές του αρχές για να αλλάξουμε τον κόσμο, πάντα με ενέπνεε! Πρώτα θα σε αγνοήσουν, μετά θα γελάσουν με σένα, μετά θα σε πολεμήσουν και τότε κέρδισες!' Τι κερδίσαμε αρχικά; Την δημιουργία του Δικτύου Προέδρων Δημοτικών και Τοπικών Κοινοτήτων με δική μου εισήγηση! Βάλαμε τις βάσεις για όλο το νησί και «πετύχαμε» τα αυτονόητα! Τώρα πρέπει να γίνουν οι ΑΝΑΤΡΟΠΕΣ με όλους όσους τα πιστεύουν. Το 2014 είναι μπροστά μας ,εύχομαι ανοίγοντας δρόμους με τις ιδέες μας να βρεθούν αυτοί που όλοι μαζί θα τις εφαρμόσουμε! Εύχομαι καλή και ανατρεπτική χρονιά σε όλους τους συνδημότες μας!

Μαρτίνος Κανελλάκης :  Μας άρεσε που μεμονωμένα άτομα αλλά και ομάδες ασχολήθηκαν με την καθαριότητα των παραλιών μας, με τις πυρκαγιές, με τα ελάφια, με την ανακύκλωση, με την αιμοδοσία, με τα τροχαία, με την επισκευή μνημείων,   με την κοινωνική αλληλεγγύη στις πλημύρες και στα οικονομικά αδιέξοδα και όλους όσους ονειρεύτηκαν έναν καλύτερο τόπο και δεν μας άρεσε που κάποιοι δεν βοήθησαν στην προστασία και στην διατήρηση της καθαριότητας της φύσης, δεν φρόντισαν για την επιβίωση των ελαφιών, δεν στήριξαν την ανακύκλωση, δεν φρόντισαν να είναι αλληλέγγυοι στους συνανθρώπους τους και έμειναν προκλητικά κοιμισμένοι και απαθείς.

Αλέξανδρος Καλοκαιρινός : «Μια χρονιά που ξεκίνησε αισιόδοξα εξ αιτίας της τουριστικής κίνησης, με ελπίδες αναθέρμανσης της οικονομίας,  αλλά δυστυχώς φεύγει και αφήνει στη μνήμη μας, όλους αυτούς τους συμπολίτες μας που χάθηκαν με βίαιο θάνατο.»

Δημήτρης Γρηγοριάδης: Παρόλο που δεν υπήρξαν πολλά πραγματικά γεγονότα που να μας άρεσαν ή να μας έδωσαν αισιοδοξία το 2013, τουλάχιστον σε συλλογικό επίπεδο, η χρονιά που φεύγει μας έκανε όλους να συνειδητοποιήσουμε  ποια είναι τα πράγματα εκείνα για τα οποία πρέπει να αγωνιστούμε σε πολλά επίπεδα. Είδαμε περισσότερη ευαισθητοποίηση σε θέματα περιβάλλοντος και κοινωνικής αλληλεγγύης, μια διάθεση να σταθούμε ο ένας πιο κοντά στον άλλο. Από την άλλη πλευρά το χειρότερο που μας έφερε το 2013, σε συνδυασμό με τις προηγούμενες χρονιές, είναι μια παρατεινόμενη απαισιοδοξία, μια πιο σκοτεινή ματιά για το μέλλον. Αυτό είναι το χειρότερο που μπορεί να συμβεί σε ένα λαό πολύ περισσότερο στους Έλληνες που πολλές φορές λειτουργούμε με αυθορμητισμό και με βάση το συναίσθημα.

Νίκος Θεοδωρίδης:  Δυστυχώς τα πράγματα που μου έμειναν στη μνήμη ήταν στην συντριπτική τους πλειοψηφία δυσάρεστα και αρνητικά. Το χειρότερο όλων ήταν βέβαια το τραγικό γεγονός των τεσσάρων θυμάτων της τελευταίας πλημμύρας της Ρόδου. Ευχάριστα γεγονότα σε εθνικό και τοπικό επίπεδο στη σημερινή συγκυρία είναι δύσκολο να βρεθούν. ‘Ομως μία προσωπική επιτυχία που ήταν η είσοδος της κόρης μου στο μεταπτυχιακό τμήμα "ευρωπαϊκής λογοτεχνίας και πολιτισμού" της φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ, ήταν για μένα μια ευχάριστη αίσθηση!

Γιώργος Χατζημάρκος: Δύσκολη η ολιγόλογη απάντηση, αφού ο απολογισμός του 2013 είναι πλούσιος και ιδιαίτερος. Θα χωρίσω την απάντηση σε δύο επίπεδα, στο εθνικό και στο τοπικό. 
Σε εθνικό επίπεδο δεν μου άρεσε η συνεχιζόμενη προσπάθεια "διάσωσης" μας που για κάποιο "ανεξήγητο" λόγο μας οδηγεί σε όλο και μεγαλύτερα βάθη καθώς και τα τηλεοπτικά  panels που αντί να μας ενημερώνουν μας προσέθεταν εκνευρισμό.
 Μου άρεσε η πολυφωνία που φαίνεται πλέον να αναπτύσσεται ραγδαία στην πολιτική σκηνή της χώρας και μου άρεσε επίσης η πτώση στα ποσοστά τηλεθέασης του Πρετεντέρη.
 Σε τοπικό επίπεδο δεν μου άρεσε ο αισθητικός, πολιτικός και οικονομικός κατήφορος της Ρόδου και το ύφος των υπευθύνων τοπικών πολιτικών ταγών που συνέχισαν να απευθύνονται στον δημόσιο λόγο τους στην κοινωνία της δεκαετίας του '70. 
Μου άρεσε η στροφή στην πολιτική που συναντώ όλο και συχνότερα στους νέους συμπολίτες μας και η διαφαινόμενη τάση άτακτης φυγής των τοπικών δεινόσαυρων.

Δημήτρης Κούκουλας: Τι δεν μου άρεσε; 
Μα ότι φεύγει  ένας ακόμα ένας χρόνος, μάταιης αναμονής της πολυπόθητης και πολυδιαφημισμένης «ανάκαμψης». Και πως το μόνο που καθημερινά  βιώνουμε  είναι  ανθρώπινο πόνο και δυστυχία σε μια  κοινωνίας που πάει από το κακό στο χειρότερο, με  εκατομμύρια ανέργους,  καταδικασμένους πέραν από την  οικονομική εξαθλίωση και  σε  ψυχικό ή βιολογικό  θάνατο. 
Και το χειρότερο, ότι αυτός ο λαός  κοιτάζει  μόνο για τον ουρανό που θα του φέρει κάποιο θαύμα, αφού για να σωθεί,  έχει εναποθέσει τις ελπίδες του στους ίδιους που τον οδήγησαν σήμερα εδώ. Τραγωδία…  
Αν μου άρεσε κάτι; Ειλικρινά δε ξέρω. 
Με τόσο πόνο και ανθρωπινή δυστυχία γύρω μας, ακόμα και αν κάτι όμορφο γεννήθηκε  πώς να το αντιληφθείς;  
Ξεχωρίζω μόνο τη φύση, που επιμένει με τους αέναους κύκλους της  να θέλει να μας διδάξει πως για να γεννηθεί κάτι  φρέσκο και  όμορφο, πρέπει να ολοκληρωθεί η αποσύνθεση στο παλιό και το σάπιο. Και αυτό μου δίνει Ελπίδα...

Δημήτρης Γάκης: Δεν μου άρεσε, που τις εικόνες της φωτιάς, ήρθαν να τις συμπληρώσουν  οι εικόνες αποκάλυψης που ζήσαμε στο νησί της Ρόδου και στην Ψέριμο, με συνανθρώπους μας να δίνουν υπεράνθρωπες μάχες με τις λάσπες. Κάθε λογής λάσπη… Η επόμενη μέρα κατέδειξε τις ψεύτικες βάσεις, τα πήλινα πόδια, στα οποία στηρίζεται η εκθαμβωτική τουριστική βιτρίνα του τουρισμού μας. 
Οι τέσσερις συνάνθρωποι μας που έχασαν την ζωή τους εν έτει 2013, είναι η χειρότερη μνήμη αυτής της χρονιάς και αντιπαλεύει εκείνες της ανεργίας και της φτώχειας που πλήττει και την χώρα και το νησί μας. 
Δεν μου αρέσει που  τα φυσικά πλεονεκτήματα της περιοχής μας έχουν γίνει στόχος των οικονομικών και εδαφικών κατακτητών μας. ‘Ολες οι δημόσιες και ιδιωτικές υποδομές και εκτάσεις αλλάζουν ιδιοκτήτες.  
Δεν μου αρέσει που αποτελούμε το πειραματόζωο της μετατροπής μιας ολόκληρης περιοχής, της Δωδεκανήσου, αλλά ιδιαίτερα της Ρόδου και της Κω, σε ένα απέραντο τουριστικό θέρετρο. 
Η κοινωνία, οι Δωδεκανήσιοι, πρέπει «να εγχειρίσουμε τον καταρράκτη» που δεν μας επιτρέπει να δούμε μακριά. 
Δεν μου άρεσαν  και με σοκάρισαν  δύο συγκλονιστικές εικόνες:  1. Οι 2 σκοτωμένες αρκούδες με τα 3 αρκουδάκια και δίπλα τους να καμαρώνουν οι θύτες, τα δύο ανθρωποειδή που κατάφεραν  με την δύναμη των όπλων να τα νικήσουν. 
2. Το αποκεφαλισμένο ελάφι στο νησί μας, πιθανό θύμα «διακόσμησης»  κάποιου τοίχου ενός σαλονιού. 
Σαν Βουλευτής έζησα μια κορυφαία στιγμή , με έντονη πολιτική, κοινωνική και κομματική φόρτιση. ‘ Οταν εγκαταλείποντας την αίθουσα της Βουλής, κατά την συζήτηση του μεσοπροθέσμου του τρίτου μνημονίου, όλοι οι βουλευτές του ΣΥΡΙΖΑ κατεβήκαμε έξω στον δρόμο και ενωθήκαμε με τον κόσμο που πλημύριζε την πλατεία Συντάγματος, κλαίγοντας όλοι… Και ήταν η μόνη ίσως στιγμή που ένοιωσα την κορύφωση της ευθύνης μου. 
Ευχή και δέσμευση , να μην ξαναδώ ξυπόλυτα παιδικά ποδαράκια…

Παναγιώτης Σακελλαρίου : Άλλη μία χρονιά γεμάτη γεγονότα, ευχάριστα, δυσάρεστα, συγκλονιστικά και σοκαριστικά, φεύγει, αφήνοντας τα σημάδια της τόσο στην μνήμη μας όσο και στην καθημερινότητά μας. 
Τι με ανησύχησε περισσότερο; 
Οι εκπτώσεις ήθους, θεσμών και ιδεών που σκιαγραφούν μια χώρα σε κατάσταση ανάγκης. 
Η κρίση ταυτότητας της χώρας, που ισχυροποιεί βίαιες τακτικές κι εγκληματικές πράξεις. 
Δολοφονίες με ρατσιστικά και πολιτικά κίνητρα, θάνατοι παιδιών από αυτοσχέδια μαγκάλια, τρομοκρατικά χτυπήματα, «Μανωλάδες» ανήθικων εργοδοτών, αλλά και πολύκροτες δίκες και βαριές καταδίκες πολιτικών προσώπων συνθέτουν την άσχημη εικόνα του 2013 στη χώρα μας. 
Σε τοπικό επίπεδο τo απόλυτο ξεγύμνωμα της αδιαφορίας και της αναλγησίας της κρατικής μηχανής, που είχε σαν αποτέλεσμα το θάνατο τεσσάρων ανθρώπων και  έφερε στην "επιφάνεια" την πολυεπίπεδη αδιαφορία και την ανικανότητα των αιρετών της Τοπικής  Αυτοδιοίκησης.
Το μόνο που κράτησα σαν ευχάριστο από την χρονιά που σε λίγο φεύγει, είναι ότι υπάρχουν άνθρωποι, που επιλέγουν να λειτουργούν σε πείσμα των καιρών, με πνεύμα αλληλεγγύης ανθρωπιάς και αισιοδοξίας.

Γιώργος Υψηλάντης : Δεν μ' αρέσει που οι περισσότεροι γυρνάμε με άδειες τσέπες και δεν σηκώνουμε το τηλέφωνο, κουρασμένοι από τις "εισπρακτικές" και τους "δοσατζήδες". 
Μ' αρέσει αν και διαφωνώ, η επιλογή της βουβής και "αξιοπρεπούς" ατομικής διαχείρισης του προβλήματος. Πόσο όμως θα αντέξουμε; 
Δεν μ' αρέσει η ανεργία των νέων ανθρώπων  και ο βίαιος ξεριζωμός τους, ιδιαίτερα όταν πρόκειται για παιδιά με λαμπρές σπουδές και ξεχωριστά προσόντα! 
Μ' αρέσει που κάποιοι από επιλογή ή από ανάγκη, παραμένουμε εδώ, αποφασισμένοι να παλέψουμε για την επιβίωση μας και την επιβίωση του τόπου. 
Δεν μ' αρέσει η προκλητική επίδειξη από τους έχοντες και κατέχοντες, στους χαλεπούς καιρούς που ζούμε. 
Μ' αρέσουν τα "δεκάρικα" μεζεδοπωλεία που προσπαθούν να κρατήσουν πόρτα ανοιχτή στην ανάγκη μας για διασκέδαση και κοινωνική συναναστροφή. 
Δεν μ' άρεσε ο όλεθρος της πυρκαγιάς στη Νότια Ρόδο και οι απίστευτες καταστροφές του νησιού από τα ακραία καιρικά φαινόμενα. 
Μ' αρέσει που κάποιοι προσπαθούν ν' ανοίξουν την κουβέντα όχι τόσο για την απόδοση ευθυνών, αλλά κυρίως για να μην ξαναγίνουμε στο ίδιο έργο θεατές. 
Δεν μ' άρεσε το κλείσιμο της Συνεταιριστικής Τράπεζας Δωδεκανήσου και η απόλυση τόσων εργαζόμενων, χρονιάρες μέρες. Εδώ τι να μ' αρέσει; Το ότι οι λέξεις Συνεταιριστική Πρωτοβουλία, θα γίνουν το πιο σύντομο ανέκδοτο; 
Δεν μ' άρεσε η βύθιση του Nour M μέσα στο λιμάνι, ενώ αυτά που ήταν μισοπέλαγα δεν έπαθαν το παραμικρό. 
Μ' αρέσει το ρεκόρ Γκίνες που θα κατακτήσουμε χωρίς προσπάθεια. Σαράντα χρόνια φτιάχνουμε λιμάνι και λιμάνι δεν έχουμε!  
Δεν μ' αρέσει η εκμετάλλευση της κρίσης ως δικαιολογία ξεζουμίσματος των ξενοδοχοϋπαλλήλων, των οικοδόμων ή των ιδιωτικών υπαλλήλων των κάθε λογής επιχειρήσεων. 
Μ' αρέσει η αύξηση της τουριστικής κίνησης, γιατί αφήνει παράθυρο ελάφρυνσης της κρίσης. Με την προϋπόθεση διάχυσης του οφέλους στην κοινωνία. 
Δεν μ' αρέσει που κάθε φορά προεκλογικά νοιαζόμαστε για τα βάρη των φτωχών, των ανέργων, των πολυτέκνων, των ΑΜΕΑ, που θυμόμαστε να ρίξουμε ασφάλτους, να κάνουμε έργα, κλπ. Τα προηγούμενα χρόνια άραγε τι είχαν; Δίσεκτα ήταν;  
Μ' αρέσει που δεν είμαστε χρυσόψαρα και έχουμε λίγη μνήμη παραπάνω.  Ευτυχώς ακόμα που η επανάληψη εξακολουθεί να είναι μήτηρ μαθήσεως κι έτσι το μάθαμε πια το ποίημα. 
Δεν μ' αρέσει να φτιάχνουμε και να προσφέρουμε στο πιάτο ροδίτικη περιουσία στο Ελληνικό Δημόσιο κι ύστερα να ζητάμε να μας την νοικιάσει σε καλή τιμή (βλέπε Ροδιακή Έπαυλη). 
Μ' αρέσει που εσχάτως κάποιοι ανακαλύπτουν πως στην άσκηση πολιτικής, υπάρχει και η διεκδίκηση, η περηφάνεια και ο τσαμπουκάς των Ροδιτών. Μακάρι να το πίστευαν βέβαια, αλλά δεν το’χουν! 
Δεν μ' αρέσει το χάλι του Ροδινιού, του πεζόδρομου στις Κάτω Πέτρες, η εγκατάλειψη των υπόγειων κάδων, όπως δεν μ' αρέσουν τόσα και τόσα άλλα που δεν αρέσουν και σε σας. 
Μ' αρέσει που έστω και με καθυστέρηση, θα ολοκληρωθεί το ξύλινο παραλιακό πεζοδρόμιο, ένα από τα πιο όμορφα έργα του Γιώργου του Γιαννόπουλου.
Δεν μ' αρέσει που η αδιαφορία μας να διαχειριστούμε σωστά τα σκουπίδια μας, θα μας επιβαρύνει όχι μόνο περιβαλλοντικά αλλά και οικονομικά, από δω και πέρα.
Μ' αρέσει που η κρίση είχε ένα τουλάχιστον θετικό αποτέλεσμα. Βοήθησε να μειώσουμε τα σκουπίδια που παράγουμε! 
Δεν μ' αρέσει η ακραία εμπορευματοποίηση και η ποιοτική υποβάθμιση του πολιτισμού και της διασκέδασης. 
Μ' αρέσει η λαϊκή πολιτιστική παραγωγή του τόπου, το Συμιακό θέατρο, η θεατρική ομάδα Κοσκινού, το Αμπερνάλλι, ο Φαέθων, το Καμάρι, το Σπήλαιο, ο Κερωνιάτης, και τόσοι άλλοι! 
Δεν μ' άρεσε η απώλεια τόσων ανθρώπινων ζωών ιδίως νέων ανθρώπων, που μαύρισε ακόμα παραπάνω τη ψυχή μας. 
Μ’ αρέσει η αυξανόμενη κοινωνική αλληλεγγύη η αλληλοκατανόηση και η έκφραση συμπάθειας και συμπόνοιας, σε αντίβαρο των εκδηλώσεων κοινωνικού αυτοματισμού. 
Δεν μ' αρέσει που αυτά που δεν μ' άρεσαν είναι πιο πολλά απ' αυτά που μ' άρεσαν. 
Δύσκολη χρονιά το 2013. Ας πάει στο καλό!  
Μ' αρέσει που πάντα υπάρχει η Ελπίδα να γίνουν τα πράγματα καλύτερα. Στο χέρι μας είναι, να κάνουμε την ανατροπή! Καλή Χρονιά το 2014, για όλους μας, για τη Ρόδο μας, για την έρμη την Πατρίδα!

Γιάννης Λεριάς : Μου άρεσε: 
1. Η επανασύνδεση με κάποιους παλιούς φίλους. Ελέω συνθηκών οι δυνατότητες για εκτεταμένες και δαπανηρές κοινωνικές συνευρέσεις που περιλαμβάνουν εξόδους, ταξίδια κ.λπ. είναι εξαιρετικά περιορισμένες. Ευτυχώς έχουμε ακόμα τη δυνατότητα μιας εξόρμησης για μπάνιο σε μια από τις πολλές ωραίες παραλίες της Ρόδου, πάντα με καλή παρέα.
 2. Το Αυγουστιάτικο φεγγάρι. Το τιμήσαμε δεόντως στην παραλία Ενυδρείου. 
3. Το Open Doors του Σεπτεμβρίου. Η Μεσαιωνική Πόλη είχε την τιμητική της. 
4. Η επανεργοποίηση της Αερολέσχης Ρόδου και οι εκδηλώσεις στη γιορτή της Πολεμικής Αεροπορίας. 
5. Σημαντικότερο όλων: Οι εκδηλώσεις αγάπης του κόσμου προς ένα μικρό παιδί που ταλαιπωρείται δίνοντας μια άνιση μάχη με τον καρκίνο. Η καμπάνια « Save an Angel» άγγιξε όλο τον κόσμο και πλέον το ξαδερφάκι μου είναι σε καλά χέρια στο εξωτερικό και η κατάσταση της υγείας του εξελίσσεται ικανοποιητικά. 
Δεν μου άρεσε: 
1. Η «ναυαρχίδα» του τουρισμού για μία ακόμα χρονιά έμεινε πίσω στον τομέα τόσο της υποδομής όσο και της παροχής υπηρεσιών. Μαρίνα δεν υπάρχει, το λιμάνι είναι σε θλιβερή κατάσταση, το αεροδρόμιο επίσης, το οδικό δίκτυο ανεπαρκές και επικίνδυνο και οι δημόσιες συγκοινωνίες σε κατάσταση μάλλον πρωτόγονη. Οι κάθε φιλοδοξία για τουρισμό 12 μηνών ή έστω για εκτεταμένη τουριστική σεζόν πάει περίπατο. 
2. Η πολιτική ηγεσία σε επίπεδο Δήμου, ήταν όπως πάντα κατώτερη των περιστάσεων. Η «γύμνια» της πολιτείας γίνεται φανερή καθημερινά και οι τραγωδίες του Νοεμβρίου διέλυσαν κάθε αμφιβολία. 
3. Οι παντός είδους πολιτιστικές εκδηλώσεις δεν ήταν ποτέ το «δυνατό χαρτί» της Ρόδου αλλά ειδικά την τελευταία χρονιά νομίζω ότι η αδιαφορία πέτυχε νέο ρεκόρ. 
4. Η συμπεριφορά ορισμένων επιχειρηματιών-εργοδοτών οι οποίοι με το πρόσχημα της άσχημης οικονομικής κατάστασης αφήνουν συστηματικά απλήρωτους προσωπικό-προμηθευτές-συνεργάτες ενώ οι ίδιοι διάγουν προκλητικά πολυτελή βίο. Δεν είναι νέο φαινόμενο, αλλά ειδικά την τελευταία χρόνια (η οποία από άποψη προσέλευσης τουριστών ήταν πολύ καλή) δε δικαιολογείται όπως και να το δει κανείς. 
5. Η στάση του κόσμου απέναντι στις αποφάσεις που παίρνουν άλλοι για εμάς ήταν για μία ακόμα φορά από παθητική έως υποτονική. 
Τα χειρότερα βρίσκονται μπροστά μας και ο εθισμός στην παθητικότητα δεν προμηνύει τίποτε καλό για το μέλλον του τόπου.

Βασίλης Βούκκης: Δεν μου άρεσε: 

Η καταστροφική πυρκαγιά στην Νότια Ρόδο. Oι πλημμύρες που έγιναν και τα αντιπλημμυρικά που δεν έγιναν. Όλος ο ντόρος με τους Δήμους ( πόσοι  θα γίνουν, αν σπάσουν κ.λπ.).Το ξεπούλημα της τράπεζας Δωδεκανήσου. Μου άρεσε: ‘Ότι πήγε καλά ο τουρισμός.

Ελένη Καρύδη: Τι μας άρεσε: 
Oι δράσεις της ΕΥΘΥΤΑ ΡΟΔΟΥ, προσπαθώντας να ευαισθητοποιήσει τους συμπολίτες μας και τους ιθύνοντες στο θέμα της οδικής ασφάλειας. Δράσεις  δημιουργικές, στοχεύοντας στην πρόοδο με την ελπίδα της βελτίωσης της σημερινής κατάστασης για το πώς αντιμετωπίζονται τα τροχαία συμβάντα.
 Η κατάθεση του υπομνήματος για την οδική ασφάλεια και την κατάσταση του οδικού δικτύου της πόλης μας προς όλους τους φορείς προκειμένου να ενδιαφερθούν για την ασφάλεια των χρηστών. 
Τι δεν μας άρεσε:  Όλα αυτά που βιώνουμε όλοι μας. Όλα αυτά που εξευτελίζουν και υποβαθμίζουν τη ζωή των συνανθρώπων μας, όλα αυτά που βοηθούν στην ανάπτυξη συναισθημάτων κατωτερότητας ή εχθρότητας προς το κοινωνικό σύνολο, η κρίση αξιών και θεσμών, η παθητικότητα, η αδράνεια, ο φόβος, η απαισιοδοξία, η απόγνωση, η αβεβαιότητα, ο χαμός ανθρώπινων ζωών στην άσφαλτο που κανένας 
δεν νοιάζεται.

Χαρούλα Γιασιράνη : Τι δε μου άρεσε: Τα αυξημένα κρούσματα βίας στις γυναίκες έγιναν καθημερινότητα...Οι Γυναίκες Χωρίς Σύνορα, αντιμετωπίσαμε και διαχειριστήκαμε τα περισσότερα γνωστά περιστατικά και άλλα πολλά που παραμένουν στο σκοτάδι για ειδικούς λόγους. Τι μου άρεσε: Μερικά ζευγάρια μάτια που μας βλέπουν τώρα ασφαλή και χαμογελαστά! Καλή Χρονιά, απαλλαγμένη από κάθε μορφή βίας!

Σάββας Διακοσταματίου: Το τι άρεσε σε μένα ή τι δεν μου άρεσε τη χρονιά που φεύγει δεν έχει σημασία, την στιγμή που επιχειρείται η βίαιη μετάλλαξη της ελληνικής κοινωνίας σκορπώντας δυστυχία, πόνο και ανασφάλεια στους ανθρώπους της. Σίγουρα η απώλεια ανθρωπίνων ζωών στο χρόνο που πέρασε, ανεξάρτητα από τις όποιες αιτίες, σημάδεψε το μυαλό και την ψυχή μας. 
‘Όμως η ζωή πρέπει να προχωρήσει μπροστά με αισιοδοξία, σκέψη, δημιουργία και καινοτομία.
 Ιδιαίτερα πρέπει να εμφυσήσουμε και να καλλιεργήσουμε στους νέους ανθρώπους μια κουλτούρα εξωστρέφειας , κριτικής σκέψης, συμμετοχής και δημιουργίας. 
Ελπίζω, πιστεύω και θέλω το 2014 να είναι ένα έτος με τα παραπάνω χαρακτηριστικά, ώστε όταν έρθει η ώρα να απαντηθεί εκ νέου το ερώτημά σας  να μπορεί κάποιος να επικεντρωθεί σε κάποιο συγκεκριμένο γεγονός που θα σημάνει ότι γενικότερα θα επιστρέψει το χαμόγελο στα χείλη των ανθρώπων.

Μανώλης Σαββής : Κάθε πέρσι και καλύτερα λέει σοφά ο λαός μας. Μόνο που δεν αντέχεται πλέον (όλα έχουν και την κόκκινη γραμμή. ' Ωρα για ανατροπή, αναστροφή στη σκέψη και τη δράση, τόσο ατομικά όσο και συλλογικά (είναι επιτακτικό και μονόδρομος) Το 2013 μας έκανε πιο σαφές:
Ο τόπος μας διαθέτει δυνάμεις πλούτου για όλους, αρκεί να τις αξιοποιήσουμε σωστά και να κατανέμονται δικαιότερα ( + ) - Τιμώρησε τον εφησυχασμό λόγω "χάρτινης" ευμάρειας με καταστροφές και ανθρώπινες απώλειες, δηλαδή με λάθος προτεραιότητες ( - )   ' Ωρα για περισσότερη συλλογικότητα και αλληλεγγύη. Να ρίξουμε πέτρα στην αλλαζονία και τον λαϊκισμό. ΑΓΑΘΑ ΚΟΠΟΙΣ ΚΤΩΝΤΑΙ.

Μανώλης Ηρωνίας : Η  χρονιά που φεύγει μας αφήνει γλυκοπικρόξινες γεύσεις και εξηγούμαι : μου άρεσε (μέχρι αηδίας ;!) η υπομονή του ‘Ελληνα φορολογουμένου - ναι αυτού του τεμπέλη  όπως όλος ο κόσμος ξέρει τώρα πια - και δεν μου άρεσαν τα ανταποδοτικά "τέλη" που αυτός εισπράττει. Δεν αντέχω να βλέπω σεβάσμια πρόσωπα να ταλαιπωρούνται στις ουρές .... στις όποιες ουρές. Κατά τα άλλα, επειδή ο καιρός έχει γυρίσματα, ευελπιστώ ότι θα περάσουμε και αυτόν τον κάβο.

Δημοκρατική της Ρόδου 29/12/2013

Ευχαριστώ πολύ όλους. Ζητώ συγγνώμη από όσους- για λόγους χρόνου- δεν μπορέσαμε να συμπεριλάβουμε και τα δικά τους συν/πλην για τον χρόνο που φεύγει.Εύχομαι, η καινούργια χρονιά να έχει αφήσει στον καθένα σας αλλά και στον τόπο, πολλά περισσότερα "μας άρεσε" του χρόνου τέτοια μέρα.

Πολιτικός πολιτισμός

«Επιτέλους και κάτι θετικό. Αξίζουν συγχαρητήρια στην επιμονή της διοίκησης, στον Χρυσόστομο, και στον Βασίλη τον Υψηλάντη για την μεγάλη του προσπάθεια. Οι υπόλοιποι είχαμε δεύτερο ρόλο.» 

Με αυτό το σχόλιο συνόδευσε ο κ. Δ. Γάκης δημοσίευμα για την θετική εξέλιξη στην ΚΑΪΡ. 

Νομίζω πως πιο πολύ έμεινα και σκεπτόμουν το σχόλιο, παρά τις εξελίξεις στην ΚΑΪΡ. 

Δεν βλέπεις  και συχνά να απονέμονται δημόσια συγχαρητήρια σε πολιτικούς αντιπάλους, σε μια εποχή που ο πολιτικός πολιτισμός είναι άγνωστες λέξεις , όλοι μιλούν με όρους πολιτικής αλληλοεξόντωσης, μικροπρέπειας -είτε αυτό αφορά κόμματα, είτε πρόσωπα- και γινόμαστε μάρτυρες του αγώνα δρόμου στον οποίο  πολλές φορές επιδίδονται για  τον πρώτο ρόλο.  

Να λοιπόν και κάτι θετικό. 

Και ίσως, χωρίς πρώτους ρόλους, χωρίς ταρατατζούμ δημιουργίας εντυπώσεων και μικροπολιτικής, κάτω από τα οποία χάνεται ο στόχος, βρεθούν λύσεις σε πολλές KAΪΡ…

Δημοκρατική της Ρόδου 20/12/2013

Και τρόπαιο;

Αίσθηση και αποτροπιασμό προκάλεσε η είδηση της δολοφονίας μιας αρκούδας και του μικρού της σε περιοχή του ‘ Εβρου. 

Εμείς δεν έχουμε αρκούδες. 

‘ Εχουμε όμως ελάφια. 

Και είναι το ίδιο ανατριχιαστική, η είδηση για το αποκεφαλισμένο ελάφι στην περιοχή της Κατταβιάς. 

Μια είδηση που έγινε γνωστή μέσα από το διαδίκτυο, από την ομάδα Ο Πλατωνι-κός έρωτας της Ρόδου, ομάδας πολιτών που ασχολείται με τα ελάφια και που μέλη της ειδοποιήθηκαν για το γεγονός. 

Το εντυπωσιακό, δεν είναι μόνον η είδηση ενός σκοτωμένου ελαφιού, αλλά ενός αποκεφαλισμένου ελαφιού. Το κεφάλι είχε κοπεί με χειρουργικό τρόπο. 

Κάποιοι βάλθηκαν να στολίσουν τα τζάκια τους ; 

Κάποιοι βάλθηκαν να τα εξολοθρεύσουν γιατί τάχα έχει αυξηθεί πολύ ο αριθμός τους και κρατούν και τρόπαιο το κεφάλι ;  

Και είναι προς τιμήν της Δασικής υπηρεσίας  που μόλις έπεσε στην αντίληψή της το συμβάν μέσω της διαδικτυακής σελίδας, επικοινώνησε και ζήτησε τα στοιχεία και το φωτογραφικό υλικό ώστε να σχηματιστεί δικογραφία, από την υπεύθυνη θήρας και να σταλεί στον εισαγγελέα. 

Κάτι το οποίο έγινε χθες. 

( Η φωτογραφία μακρινή και επεξεργασμένη ώστε να "κρυφτεί" ότι θα προξενούσε μεγαλύτερο αποτροπιασμό)

Δημοκρατική της Ρόδου 20/12/2013

Κι ύστερα έφυγε

Η ηλιόλουστη Κυριακή, βοήθησε οι άνθρωποι να ασχοληθούν με τα χωράφια τους και η άπνοια για να κάψουν κλαριά. 

Μόνο που δεν θέλει και πολύ να βρεθεί κάποιος ανεύθυνος μέσα στους πολλούς. 

Είχε αρχίσει να νυχτώνει, όταν στον επαρχιακό δρόμο Προφύλιας- Λαέρμων σε χωράφι με ελιές, δίπλα στο δάσος (πίσω από αυτό και κάτω από τον δρόμο) ο σωρός με τα κλαριά έκαιγε, με φλόγα που δυνάμωνε. 

Κανείς πουθενά γύρω τριγύρω. 

Κάποιος θεώρησε ότι η φωτιά έχει σβήσει και έφυγε. 

Ειδοποιήθηκε η Πυροσβεστική, το πλήρωμα του οποίου έλεγε πως δεν είναι η πρώτη φορά που φωτιές αφήνονται να καπνίζουν, χωρίς να έχουν σβήσει. Είναι σύνηθες… 

Βέβαια, δεν θα ήταν σύνηθες, εάν σε τέτοιες περιπτώσεις ο κάτοχος του χωραφιού  θα κληθεί: 

1. Να πληρώσει ένα γενναίο πρόστιμο 

2. Τα έξοδα μετακίνησης του πυροσβεστικού οχήματος ( γιατί πετρέλαιο δεν έχουμε για ανοησίες), όπως και άλλο πράσινο για κάψιμο.
Δημοκρατική της Ρόδου

Συμβαίνει και στις «Ναυαρχίδες»

Υπάρχουν παππούδες που πίνουν καφέ ή μια σούμα σε καφενεία των χωριών και πληρώνουν κάθε που θα πάρουν την σύνταξή τους. Οι καταστηματάρχες κρατούν τεφτέρι. 

 «Αποκλείεται… Συμβαίνει αυτό στη Ρόδο;» μου έλεγε πολιτικός όταν του το περιέγραφα σε κάποια συζήτηση. 

Συμβαίνει και οι λίστες  μακραίνουν και γίνονται αδιάψευστος μάρτυρας. 

Πάνω από 800 οικογένειες, που βρίσκονται σε κατάσταση ένδειας στο νησί θα στηριχθούν φέτος από το Κοινωνικό Παντοπωλείο,  λέει η κυρία Μουτάφη. 

Και πόσες άραγε άλλες, προσπαθούν να ισορροπήσουν ανάμεσα στην αξιοπρέπεια και την φτώχεια και δεν θα φτάσουν μέχρι την πόρτα των κοινωνικών υπηρεσιών. 

‘ Οπως χθες ο παππούς που σε μικρό σούπερ μάρκετ, όταν έφτασε στο ταμείο, ζήτησε να του αφαιρέσουν κάτι απ’ ότι είχε στο καλάθι του (γάλα, καφέ, ψωμί, γιαούρτι και μια… μικρή σοκολάτα) μέχρι «εκεί που φτάνουν αυτά» είπε, δείχνοντας τα χρήματα που κρατούσε στο χέρι. 

Και είναι προς τιμή του καταστηματάρχη που όχι μόνο δεν αφαίρεσε από το καλάθι του τίποτε, αλλά με διακριτικότητα τον καθυστέρησε για να του το γεμίσει.

’ Εμαθα πως πρόκειται για έναν αξιοπρεπέστατο άνθρωπο, που προσπαθεί να ζήσει και να αντιμετωπίσει τα προβλήματα υγείας της γυναίκας του με μια σύνταξη 400 ευρώ. 

Σαν αυτή της μητέρας του κ. Στουρνάρα. 

Μόνο που ο δικός του γιος δεν είναι εδώ για να «τσοντάρει». Πρόσφατα πήρε ένα αεροπλάνο μετανάστευσης με προορισμό την Αμερική.  

Και ναι, συμβαίνει και στις «Ναυαρχίδες» πίσω από την βιτρίνα του τουρισμού να κυκλοφορεί η φτώχεια. 

Αλλά και πόσο απλή μπορεί να είναι η προσφορά, η βοήθεια και η συμπαράσταση και πόσο σιγά και μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας συμβαίνει... 

Γιατί συμβαίνει, ευτυχώς ακόμα, αλλιώς θα είχαμε πιάσει από μια γωνιά στο δρόμο όλοι μας, είναι δεδομένο.Όχι, δεν φωνάζουν αυτοί τους δημοσιογράφους για να τους απαθανατίσουν αυτές τις ιδιαίτερες και «λεπτές» στιγμές.

Όσοι ακόμη έχουμε τη δυνατότητα, να βοηθήσουμε, όσο πιο διακριτικά και σιωπηλά γίνεται. 

‘ Οχι άλλοι φιλάνθρωποι! Όχι άλλες φωτογραφίες δίπλα σε σακούλες με τρόφιμα.  Όχι, άλλοι «συγκινημένοι με το δράμα των πολιτών», όχι άλλοι «σταρ» της δημόσιας ζωής φωτογραφιζόμενοι απαστράπτοντες σε φιλανθρωπικά γκαλά. 

"Tης προσωρινής ανακουφίσεως" το ανάγνωσμα

Στις 21/12/1931 η κυβέρνηση ετοιμάζεται να πάρει έκτακτα μέτρα για να αντιμετωπιστεί η φτώχεια. Εμπνευστής ο νέος τότε Γεώργιος Παπανδρέου.  

Βάσει του σχεδίου, προβλεπόταν « αναγραφή κονδυλίου εις τον προϋπολογισμό των Δήμων ύψους 5% , υποχρεωτική εισφορά των ευπόρων τάξεων εφ άπαξ, η οποία θα ποικίλη από 10.000-50.000  δραχμών, δια τους πλουσιοτέρους. Η αρχικώς γενομένη σκέψις περί αυξήσεως του λευκού άρτου κατά 20-30 λεπτά κατ’ οκάν δεν θα πραγματοποιηθεί τελικώς καθ’ όλας τας πιθανότητας.» 

Η δε φημολογία για περικοπές των υπαλλήλων των Τραπεζών και των ανωνύμων εταιριών υπέρ των απόρων «προεκάλεσεν ζωηρά εξέγερσιν. Οι μισθοί των υπαλλήλων κατώτεροι κατά κανόνα του ορίου συντηρήσεως , υπέστησαν κατά την τελευταίαν περίοδον δραματικάς μειώσεις είτε δια της ευθείαν περικοπής, είτε δια της καταργήσεως του 13^ου μισθού, πασχαλινών επιδομάτων κ.λ.π. Την ιταμότητα του νέου  πραξικοπήματος εναντίον των εργαζομένων βιοπαλαιστών καθιστά ακόμη εκδηλωτέραν το ότι λαμβάνειν χώραν καθ’ ην στιγμήν το κράτος εξακολουθεί να πληρώνει μέχρι οβολού τα χρέη του προς τα διεθνή ληστρικά συγκροτήματα ενισχύει τους εφοπλιστάς και χορηγεί δάνεια εκατομμυρίων εις την εταιρίαν λιπασμάτων κ.λ.π.» έλεγε το συνδικαλιστικό τους όργανο. 

Το Υπουργικό Συμβούλιο θα διαφωνήσει και θα απορρίψει τις έκτακτες εισφορές που πρότεινε ο Παπανδρέου επιλέγοντας την  προσωρινή ανακούφιση των απόρων « κατά τας επικειμένας ημέρας των εορτών» μέσω των Δήμων, «ενισχύοντας ταυτόχρονα  τα φιλανθρωπικά ιδρύματα δια τας δαπάνας των συσσιτίων» και μεταθέτοντας «βραδύτερα την μονιμοτέρα βαθύτερη αντιμετώπιση του προβλήματος της κοινωνικής πρόνοιας, μετά από μελέτη από την συσταθείσα γι΄αυτό τον λόγο επιτροπή»

  

Παραμονή Χριστουγέννων 1931

  

Τι πρωτότυπες αυτές οι μελέτες, οι επιτροπές, οι προσωρινές ανακουφίσεις, τα συσσίτια, οι Δήμοι, οι "φιλάνθρωποι". Κατά τα λοιπά, μόνο οι δραχμές άλλαξαν, οι οκάδες, τα ονόματα «ληστρικών συγκροτημάτων» και ο… αιώνας.

« Κρυμμένα μυστικά»

«Κρυμμένο» σε μια πανέμορφη, άγριας ομορφιάς κατάφυτη περιοχή, βρίσκεται το βασίλειο της Αρχαίας Κυμισάλας, που υπαγόταν διοικητικά στην άλλοτε κραταιά Κάμιρο. Αυτά τα «κρυμμένα μυστικά» κάτω από τα πεύκα, προσέλκυσαν  ήδη, από τον 15ο αιώνα, περιηγητές του νησιού και αρχαιοδίφες. «Από τον 19ο αι. και µετά το πλήθος των περιηγητών αυξήθηκε και µαζί µε αυτούς το χώρο επισκέφτηκαν και πολλοί αρχαιογνώστες, αρχαιολόγοι, αλλά και αρχαιοκάπηλοι. O Ludwig Ross το 18435 και το 1844, Άγγλος αντιπρόξενος στη Μυτιλήνη και αρχαιοδίφης Charles Newton, το 18537 ο Victor Guerin το 1854, ο ζωγράφος Albert Berg το 1862, συγκαταλέγονται ανάµεσα στους σηµαντικότερους επισκέπτες, οι οποίοι περιέγραψαν στα βιβλία τους τις αρχαιότητες της περιοχής. Οι εκτεταµένες αρχαιότητες της περιοχής προσείλκυσαν το ενδιαφέρον των  Ιταλών αρχαιολόγων και η πρώτη συστηµατική αρχαιολογική έρευνα έγινε σχεδόν  αµέσως µετά την Ιταλική κατοχή των ∆ωδεκανήσων. Tο 1913 η Ιταλική Αρχαιολογική Σχολή Αθηνών µε τους αρχαιολόγους L. Pernier και G.G. Porro  πραγµατοποίησε επιφανειακή έρευνα στην περιοχή όπως και σε όλη τη δυτική  παραλία του νησιού, συµπεριλαµβανοµένης και της Κυµισάλας στην οποία ακολούθησε το 1915 επιφανειακή έρευνα και µερική ανασκαφή στο ναό της ακρόπολης του Aγίου Φωκά και τη νεκρόπολη από τον από τον Amendeo Maiuri, έφορο Αρχαιοτήτων ∆ωδεκανήσου από το 1916 µέχρι το 192420 και αποτύπωσε πλέον, µε αξιοπιστία, τις αρχαιότητες της περιοχής .Μετά την έρευνα του Maiuri πραγµατοποιήθηκε µια ακόµη σηµαντική αρχαιολογική περιοδεία στην ύπαιθρο της Ρόδου από τους R. Hope Simpson και J.F. Lazenby, το 1970, οι οποίοι επισκέφτηκαν τα Βασιλικά, τη νεκρόπολη της Κυµισάλας, τον Άγιο Φωκά και τη Γλυφάδα, ενώ επιφανειακή έρευνα στην περιοχή διενήργησε το 1982 και ο Άγγλος αρχαιολόγος Mee.», διαβάζουμε σε μια πρόσφατη δημοσίευση του Μανόλη Ι. Στεφανάκη, Επίκουρου Καθηγητή Κλασικής Αρχαιολογίας και Νοµισµατικής στο Τµήµα Μεσογειακών Σπουδών του Πανεπιστήµιου Αιγαίου και της Βασιλικής Πατσιαδά, Δρ. Αρχαιολόγου της ΚΒ’ ΕΠΚΑ. 

Ο κ. Στεφανάκης είναι επικεφαλής, από πλευράς Πανεπιστημίου Αιγαίου, της συστηματικής αρχαιολογικής έρευνας που από το 2006 διεξάγει το Τµήµα Μεσογειακών Σπουδών του Πανεπιστηµίου Αιγαίου σε συνεργασία µε την ΚΒ΄ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων και είχε την καλοσύνη να μας μιλήσει γι’ αυτή την ερευνητική δράση, μια από τις σημαντικότερες που διεξάγονται αυτή τη στιγμή στο νησί.

Θα μας δώσετε μια ιδέα για την περιοχή που εκτείνεται ο αρχαιολογικός χώρος και τι συμπεριλαμβάνει;

Οι αρχαιολογικές θέσεις του Δήμου Κυμισαλέων

Η περιοχή της Κυμισάλας, βρίσκεται περίπου 70 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά της πόλης της Ρόδου, στα όρια της Δημοτικής Ενότητας Αταβύρου. Είναι καλά κρυμμένη στα βόρεια του Ακραμίτη και μοιράζεται ανάμεσα στις αγροτικές και δασικές γαίες των Σιάννων και της Μονολίθου. Η περιοχή είναι ορεινή, πυκνά δασωμένη και γεμάτη άγρια ομορφιά, καθώς μικρά εύφορα λεκανοπέδια, λόφοι, κοιλάδες και ένα απέραντο δάσος δημιουργούν ένα τοπίο εξαιρετικού φυσικού κάλλους και ιδιαίτερης περιβαλλοντικής αξίας. Όχι τυχαία λοιπόν η Κυμισάλα βρίσκεται στο κέντρο της περιοχής «Ακραμίτης–Αρμενιστής–Ατάβυρος», η οποία έχει ενταχθεί στο Ευρωπαϊκό δίκτυο οικοτόπων «Natura 2000» και προστατεύεται ως Μνημείο της Φύσης. Μέσα σε αυτό το φυσικό τοπίο εκτείνεται ο κηρυγμένος πλέον, από το 2012, αρχαιολογικό χώρος της Κυμισάλας. Η έκταση που καταλαμβάνουν σήμερα οι εντοπισμένες αρχαιότητες ξεπερνά τα 10.000 στρέμματα και περιλαμβάνει τειχισμένη ακρόπολη με ναό, τουλάχιστον επτά εγκαταστάσεις/οικισμούς τριγύρω, μια μεγάλη κεντρική νεκρόπολη και άλλα πέντε τουλάχιστον μικρότερα περιφερειακά νεκροταφεία κοντά σε κάποιους οικισμούς.

Πόσο σημαντικές θεωρείτε αυτές τις ανακαλύψεις, τόσο για σας ως επιστήμονα, όσο και για το ίδιο το νησί;

Οικισμός στα Βασιλικά

Να πούμε κατ’αρχάς ότι η ανακάλυψη δεν είναι δική μας. Εμείς απλώς συνεχίζουμε την έρευνα από εκεί που την σταμάτησαν οι Ιταλοί και χρησιμοποιώντας τόσο τις δικές τους πληροφορίες, όσο και νεότερα δεδομένα που έχουν προκύψει από κατά καιρούς σποραδικές σωστικές επεμβάσεις της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας. Σημαντικά ωστόσο είναι τα στοιχεία που φέρνει στο φως η συστηματική αρχαιολογική έρευνά μας, καθώς για πρώτη φορά μας δίνεται η δυνατότητα να εξετάσουμε την χωροταξική ανάπτυξη ενός αρχαίου δήμου της ροδιακής υπαίθρου.

Σε προσωπικό επίπεδο η έρευνα στην Κυμισάλα είναι το σημαντικότερο  ερευνητικό έργο που  έχω αναλάβει ποτέ στην ακαδημαϊκή μου πορεία, με γεμίζει ως άνθρωπο που έχει έμφυτη την ανάγκη να γνωρίσει το παρελθόν του, με σπρώχνει βαθύτερα στη γνώση, ως ακαδημαϊκό, αφού οι ερευνητικές προκλήσεις και τα ζητήματα που θέλουν απαντήσεις είναι άπειρα και με κάνει καλύτερο δάσκαλο, αφού μου δίνει την ευκαιρία να ασκήσω τους φοιτητές και της φοιτήτριές μας σε πραγματικές, και μάλιστα ιδιαίτερα απαιτητικές, συνθήκες πεδίου.

Όσον αφορά τώρα το νησί της Ρόδου, η ανάδειξη του αρχαιολογικού χώρου της Κυμισάλας, θα διασφαλίσει τη φυσιογνωμία της περιοχής και θα οδηγήσει σε μια αειφορική και βιώσιμη ανάπτυξη την ημιορεινή περιοχή του Ακραμίτη, καθώς, από την φύση του ο χώρος δεν ενδείκνυται για επισκέψεις μαζικού τουρισμού. Αντίθετα θα αποτελέσει πόλο έλξης ειδικής κατηγορίας επισκεπτών, με ιδιαίτερη έμφαση στον πολιτιστικό-αρχαιολογικό, τον οικολογικό και τον εκπαιδευτικό τουρισμό, συμβάλλοντας τα μέγιστα στην ήπια και αειφορική οικονομική ανάπτυξη της τουριστικά υποανάπτυκτης και αναξιοποίητης ευρύτερης περιοχής του Αταβύρου.

Σε ποιο σημείο βρίσκονται αυτή την στιγμή οι εργασίες σας;

Ανασκαφή τάφου

Έχουμε ολοκληρώσει την διερεύνηση της ευρύτερης περιοχής με συστηματικές περιοδίες, και έχουμε έτσι αποκτήσει μια αρκετά καλή εικόνα της έκτασης του Δήμου των Κυμισαλέων και των αρχαιολογικών θέσεων που βρίσκονται γύρω από την ακρόπολη του Αγ. Φωκά.

Έχουμε επίσης ολοκληρώσει την ανασκαφική διερεύνηση της έκτασης της κεντρικής νεκρόπολης της Κυμισάλας, και τα τελευταία τρία χρόνια έχουμε πλέον επικεντρωθεί στη συστηματική ανασκαφή του ανατολικού τμήματός της, προσπαθώντας να δημιουργήσουμε έναν πρώτο επισκέψιμο αρχαιολογικό πυρήνα

Ποιες είναι οι ερευνητικές δυσκολίες που συναντάτε;

Ταφικό μνημείο

Ως προς την έρευνα καθεαυτή, μεγάλο αρχαιολογικό πρόβλημα αποτελεί η κατανόηση του χώρου, καθώς η διασπορά των αρχαιοτήτων στην περιοχή της Κυμισάλας είναι μεγάλη σε έναν τόπο ορεινό, δύσβατο και πυκνά δασωμένο, που συχνά καθιστά την πρόσβαση σε αρκετές θέσεις εξαιρετικά δύσκολη. Τα πεύκα που φαίνεται πως αναπτύχθηκαν με οργιώδεις ρυθμούς στα νεώτερα χρόνια, έχουν επιφέρει μεγάλες αλλαγές στο τοπίο, και έχουν καταστρέψει θεμελιώσεις κτηρίων και πολλών τάφων στη νεκρόπολη με το ριζικό τους σύστημα. Επιπλέον η πυκνή θαμνώδης βλάστηση και το παχύ στρώμα πευκοβελόνας που καλύπτει σχεδόν τα πάντα σήμερα, δυσχεραίνει κατά πολύ την αρχαιολογική παρατήρηση.

Αλλοιώσεις στο τοπίο έχει επιφέρει επίσης η αγροτοκτηνοτροφική δραστηριότητα και η μελισσοκομία με διανοίξεις αγροτικών δρόμων και κατασκευές μαντρότοιχων, ενώ πολλοί αρχαίοι ξηρολιθικοί τοίχοι φαίνεται να έχουν καταπέσει από τη διέλευση αμνοεριφίων.

Μη αναστρέψιμη καταστροφή προκάλεσε βέβαια στις αρχαιότητες της περιοχής η πάγια αρχή της ανθρώπινης συμπεριφοράς ανά τους αιώνες, που υποκινείται από την ανάγκη για εύκολη εξοικονόμηση οικοδομικού υλικού και ελάττωση μόχθου, ότι δηλαδή σε κάθε ιστορική στιγμή και κάθε τόπο τα κατάλοιπα του παρελθόντος χρησιμοποιούνται από τους επόμενους. Τόσο κατά την περίοδο των Ιπποτών με την ανέγερση των μεγάλων κάστρων της Μονολίθου και των Σιαννών και των παράλιων πύργων παρατηρητηρίων, όσο και κατά τους νεότερους χρόνους με την οικοδόμηση των παρακείμενων χωριών της Μονολίθου και των Σιαννών, μεγάλες ποσότητες οικοδομικού υλικού μεταφέρθηκαν από τις αρχαιολογικές θέσεις της Κυμισάλας. Χαρακτηριστική είναι η ύπαρξη τουλάχιστον τριών ασβεστοκάμινων στην περιοχή –ένα μάλιστα από αυτά βρίσκεται μέσα στον αρχαιολογικό χώρο των Βασιλικών– μέσα από τα οποία μεγάλες ποσότητες αρχαίου δομικού υλικού μετατράπηκαν σε ασβέστη. Τέλος, μεγάλη ποσότητα δόμων μετακινήθηκε για την κατασκευή αναλημμάτων και ξηρολιθικών τοίχων που οριοθετούσαν αγροτεμάχια στην περιοχή, ενώ άλλα σημαντικά αρχιτεκτονικά μέλη μεταφέρθηκαν για να κοσμήσουν αυλές και δωμάτια ιδιωτικών κατοικιών. Οι επί αιώνες λιθολογούντες χωρικοί συντέλεσαν στην ολοκληρωτική σχεδόν αποξήλωση των υπέργειων αρχαίων κατασκευών της περιοχής.

Τέλος, πρέπει να τονιστεί ότι μεγάλη μάστιγα της περιοχής υπήρξε η αρχαιοκαπηλία, η οποία ανθούσε στο χώρο μέχρι και τις τελευταίες δεκαετίες του 20 αιώνα και τουλάχιστον κατά τον 18^ο και 19^ο αι. Αποτελεί ίσως και το σημαντικότερο πρόβλημα στην κατανόηση του χώρου. Ο μεγαλύτερος όγκος ευρημάτων των παρελθόντων χρόνων αγνοείται, ενώ για όσα γνωρίζουμε την προέλευση δε γνωρίζουμε το ανασκαφικό τους πλαίσιο. Οι περισσότεροι από τους 500 ανοικτούς τάφους που έχουν εντοπιστεί μόνο στην κεντρική νεκρόπολη της Κυμισάλας πρέπει να είναι αποτέλεσμα τόσο της «ανασκαφικής» δράσης του Alfred Biliotti, όσο και της μεγάλης αρχαιοκαπηλικής δραστηριότητας στα τέλη του 19^ου και τις αρχές του 20^ου αι. Από τη νεκρόπολη της Κυμισάλας πρέπει να προέρχονται και πολλά αγγεία σε Μουσεία του εξωτερικού με καταγεγραμμένη προέλευση από τα Σιάννα ή την Κυμισάλα. Άλλωστε η εξαιρετική κατάσταση διατήρησης όλων αυτών των αγγείων ενισχύει την υπόθεση ότι προέρχονται από τάφους.

Από τα μέχρι στιγμής ευρήματα ποια κατά την γνώμη σας είναι τα σημαντικότερα;                                  

Λαξευτός μνημειακός τάφος

Η ανασκαφή της νεκρόπολης της Κυμισάλας, του ναού της ακρόπολης του Αγ. Φωκά και οι συστηματικές περιοδείες στην ευρύτερη περιοχή έχουν δώσει αξιολογότατα ευρήματα, από αρχιτεκτονικά μέλη, μετάλλινα αντικείμενα και εξαιρετικής ποιότητας λεπτόκοκκη και γραπτή κεραμική, μέχρι ανθρωπολογικά κατάλοιπα. Ωστόσο το εύρημα, αυτό καθεαυτό δεν έχει τόσο μεγάλη σημασία από μόνο του. Είναι φυσικά φορέας κατασκευαστικών τεχνικών και τέχνης, μιας εποχής και αναπόσπαστο κομμάτι του πολιτισμού της, ωστόσο, μόνον η συνολική αποτίμησή των ευρημάτων μπορεί να έχει σημαντικά και ουσιαστικά αποτελέσματα.  Όλα αυτά άλλωστε, αποτελούν υλικό με το οποίο ασχολείται η επιστήμη της αρχαιολογίας, που έχει ως επίκεντρο τον άνθρωπο και την υλική δημιουργική πορεία του στους αιώνες. Καταλαβαίνετε λοιπόν τον λόγο για τον οποίο δεν μπορώ να ξεχωρίσω σημαντικότερα από λιγότερο σημαντικά ευρήματα. Ίσως, όμως, αν πρέπει να δώσω μια απάντηση στην ερώτησή σας τελικά, για μένα εξαιρετικά σημαντικό εύρημα θεωρείται η κατάκτηση της εικόνας της έκταση και της χωροταξικής διάρθωσης του Δήμου των Κυμισαλέων, που ήταν αποτέλεσμα συστηματικής, πολυετούς και επίπονης περιοδείας και παρατήρησης στο δύσκολο φυσικό ανάγλυφο της Κυμισάλας.

Πότε πιστεύετε πως ο χώρος μπορεί α γίνει επισκέψιμος; Έστω ένα κομμάτι του;

Τείχη Ακροπόλεως

Ο χώρος μπορεί πολύ εύκολα να γίνει επισκέψιμος, καθώς υπάρχουν ήδη κάποιες αρχαιολογικές θέσεις που θα μπορούσαν να είναι επισκέψιμες. Αυτό που μένει να γίνει είναι να διασυνδεθούν αυτοί οι χώροι μεταξύ τους με ένα περιπατητικό μονοπάτι. Και έχω την αίσθηση ότι αυτό πρόκειται να ξεκινήσει σύντομα, χάρη στην ευαισθησία του περιφερειάρχη κ. Γιάννη Μαχαρίδη, του αντιπεριφερειάρχη κ. Αντώνη Χατζηιωάννου, της περιφερειακής συμβούλου κας Λίνας Παπατσή και του Διευθυντή Ανάπτυξης της Περιφέρειας κου Τριαντάφυλλου Καραγιάννη, οι οποίοι επεξεργάζονται τον τρόπο με τον οποίο θα επιτευχθεί η ανάδειξη του αρχαιολογικού χώρου της Κυμισάλας σε εύθετο χρόνο. Κάτι τέτοιο, όπως καταλαβαίνετε, θα δημιουργήσει κάποιες προϋποθέσεις και ενδεχομένως υποδομές για να εξελιχτεί η Κυμισάλα σε ένα σημαντικό αρχαιολογικό, αλλά και, λόγο της φύσης της, οικολογικό πάρκο στο κοντινό μέλλον.

Στην ιστοσελίδα ΕΥΛΙΜΕΝΗ όπου μπορεί να δει κάποιος την πορεία των ερευνών από το 2006 και μετά, βλέπει, πως τα δύο τελευταία χρόνια κλείνετε αυτή την παρουσίαση με την φράση:  « Η έρευνα  αντιμετώπισε σοβαρές δυσκολίες που άπτονται της δεινής οικονομικής κατάστασης στην οποία έχει περιέλθει η χώρα, με αποτέλεσμα την παντελή έλλειψη κρατικής χρηματοδότησης.» Πόσο αυτό μπορεί να εμποδίσει την συνέχιση της έρευνας πως τα καταφέρνετε μέχρι τώρα και πως σκέπτεστε να το ξεπεράσετε;

Ερχόμαστε λοιπόν σε ένα άλλο είδος δυσκολίας που αντιμετωπίζει η έρευνα στην Κυμισάλα, πρακτικό αυτή τη φορά, το οποίο αφορά στην διεξαγωγή της. Είναι αλήθεια πως το 2011 και το 2012 –γιατί αυτές είναι οι δύο τελευταίες αναρτήσεις πεπραγμένων της έρευνας- δεν υπήρξε καμία χρηματοδότηση, ως αποτέλεσμα της γενικότερης οικονομικής κρίσης. Εκ των πραγμάτων λοιπόν έπρεπε να μειωθεί τόσο το προσωπικό, όσο και ο χρόνος της έρευνας και η ανασκαφή κρατήθηκε κυριολεκτικά «με τα δόντια», χάρη στην χάρη στην εθελοντική προσφορά και συνεισφορά των μελών της ανασκαφικής ομάδας (αρχαιολόγων, τοπογράφων και φοιτητών) και την ανιδιοτελή συνεισφορά και στήριξη της ενορίας Αγίου Παντελεήμονα Σιάννων και της τοπικής κοινωνίας Σιάννων και Μονολίθου, σε επίπεδο συλλόγων, καταστηματαρχών και ιδιωτών οι οποίοι ανέλαβαν το βάρος της διαμονής και διατροφής της ερευνητικής ομάδας, καθώς και της αμοιβής ανειδίκευτων τεχνιτών.

Το 2013, ωστόσο, η ανασκαφή στηρίχτηκε για πρώτη φορά από την Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου, και όπως φαίνεται μάλλον θα ενισχυθεί ακόμη περισσότερο κατά το 2014. Σε αυτή την περίπτωση μάλιστα, θα έχουμε την ευκαιρία να επεκτείνουμε την ανασκαφική μας δράση, εκτός από τη νεκρόπολη της Κυμισάλας και σε δύο πολλά υποσχόμενα ιερά στην ακρόπολη του Αγίου Φωκά.

Με ποιο τρόπο πιστεύετε πως πρέπει να αναδειχθεί στο μέλλον αυτός ο αρχαιολογικός χώρος;

Εδώ και αρκετό καιρό έχω στηρίξει και διαχύσει την ιδέα της ίδρυσης ενός αρχαιολογικού– οικολογικού πάρκου που θα διαφυλάττει την αρχαιολογική/πολιτιστική κληρονομία και την βιολογική ποικιλότητα της Κυμισάλας, συνδυάζοντάς τες μέσα από μια περιπατητική διαδρομή, ένα περιβαλλοντικό μονοπάτι που θα ξεκινά από τα Μαρμαρούνια, θα περνά από την ακρόπολη, θα κατηφορίζει στη νεκρόπολη και από κει θα καταλήγει στον οικισμό των Βασιλικών. Έτσι θα αναδειχτεί το τρίπτυχο πόλη-ακρόπολη-νεκρόπολη- μέσα από μια διαδρομή μοναδικού φυσικού κάλλους και οικολογικού ενδιαφέροντος. Να μην ξεχνάμε ότι η Κυμισάλα βρίσκεται στο κέντρο της προστατευόμενης περιοχής Νatura 2000 Ατάβυρος-Ακραμίτης-Αρμενιστής και αυτό το συγκριτικό πλεονέκτημα της περιοχής, σε συνδυασμό με την ανάδειξη των αρχαιολογικών θέσεων και μνημείων, οφείλει να αξιοποιηθεί, να αναδειχτεί μέσα από ένα καινοτόμο αρχαιολογικό-οικολογικό πάρκο και να αποδοθεί στην τοπική κοινωνία. Μιλάμε για μια σημαντικού βαθμού ποιοτική αναβάθμιση του τμήματος αυτού της ροδιακής περιφέρειας, με την ανάδειξη των ιδιαίτερων πολιτισμικών, φυσικών και ποιοτικών χαρακτηριστικών του τόπου και την δημιουργία υποδομών για μιαν ήπια και αειφορική τουριστική ανάπτυξη στην περιοχή, που θα την προφυλάξει από την αδηφάγο μανία του μαζικού τουρισμού.

Σίγουρα η Κυμισάλα κρύβει πολλά μυστικά και έχει να μας μάθει ακόμη πολλά πράγματα που δεν γνωρίζουμε. Δύο λόγια, ωστόσο, τελευταία, για το τί έχετε διδαχτεί εσείς από την αρχαιολογία;

Τι έχω διδαχτεί; Είχα την τύχη να σπουδάσω την αρχαιολογία κοντά σε έναν πραγματικό δάσκαλο, με όλη την έννοια του όρου, τον Νίκο τον Σταμπολίδη, στο Πανεπιστήμιο της Κρήτης. Έναν άνθρωπο με ευρύτατη παιδεία και ανοικτούς ορίζοντες, προικισμένο με την εξαιρετική ικανότητα να εμπνέει τον φοιτητή, να ανασύρει από μέσα του το καλύτερο και φυσικά να του μεταλαμπαδεύει τη γνώση με έναν τρόπο μαγικό…Ταυτόχρονα απόλυτα πειθαρχημένο και εξαιρετικά απαιτητικό άνθρωπο. Όμως, από τον Νίκο τον Σταμπολίδη δεν διδάχτηκα μόνον αρχαιολογία, έρευνα και μέθοδο ανασκαφής. Έμαθα –και συνεχίζει ακόμη να μου το τονίζει με κάθε ευκαιρία– πως πάνω από όλα βρίσκεται ό άνθρωπος. Πρώτα ο άνθρωπος και μετά έπονται όλα τα άλλα. Μου δίδαξε δηλαδή, μέσα από την αρχαιολογική επιστήμη, πρωτίστως σεβασμό προς τον άνθρωπο, την πορεία του και τα έργα του. Αυτό, πιστεύω ότι με βοήθησε να δω την αρχαιολογία, μια από τις μεγαλύτερες ανθρωπιστικές επιστήμες, αλλά ακόμη και την προσωπική μου ζωή, με άλλο μάτι. Αυτό προσπαθώ κι εγώ με τη σειρά μου, ως ένα ελάχιστο αντίδωρο για ό,τι απλόχερα μου προσφέρθηκε, να μεταδώσω στους δικούς μου μαθητές. Αν λοιπόν θέλω να πω ότι έχω κάτι διδαχτεί από την ενασχόλησή μου με την αρχαιολογία όλα αυτά τα χρόνια, αυτό είναι να σέβομαι και να υπολογίζω τον άνθρωπο για χάρη του οποίου θέλω και επιμένω να ερευνώ το παρελθόν, άσχετα με τις δυσκολίες που αυτό μπορεί να έχει και το τίμημα που μπορεί να συνεπάγεται.

Δημοκρατική της Ρόδου